Przed Brexitem europejskie przepisy dotyczące pracy miały w Unii Europejskiej zastosowanie do około 240 milionów pracowników. Klarowne wytyczne dla pracodawców określają minimalne standardy pracy, które muszą być przestrzegane w ich działalności gospodarczej. Zapewniają one ochronę dla pracowników niezależnie od kraju, w którym pracują. Prawo pracy w UE ma zasadnicze znaczenie dla swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i mobilności pracowników. Stanowi podstawę, która nie tylko ułatwia tworzenie jednolitego rynku, sprzyjając transgranicznej działalności gospodarczej, ale także zapewnia uczciwe zasady konkurencji.
W tym artykule znajdziemy:
Dyrektywy unijne a prawo pracy w UE
W 2019 roku Parlament Europejski przyjął projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczący przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej. Projekt ten był wynikiem negocjacji i uzgodnień między Komisją Europejską, Parlamentem Europejskim oraz Radą Unii Europejskiej.
Regulacja obejmuje aktualizację i rozszerzenie obowiązków pracodawców dotyczących informowania pracowników o warunkach pracy, które wynikają z ówcześnie obowiązującej dyrektywy Rady 91/533/EWG z 1991 roku. Ponadto wprowadzone zostały nowe minimalne wymagania w celu zapewnienia wszystkim pracownikom większej transparentności i przewidywalności warunków zatrudnienia.
Komisja Europejska monitoruje prawo pracy w krajach członkowskich Unii Europejskiej w celu dostosowania się do zmieniającej się rzeczywistości na rynku pracy. Zmiany demograficzne i postęp technologiczny doprowadziły do powstania nowych, elastyczniejszych form pracy, ale jednocześnie bardziej niepewnych form zatrudnienia dla pracowników, takich jak niepełny etat czy tzw. umowy zerogodzinowe.
W związku z tym Komisja Europejska zainicjowała reformę dotychczasowych przepisów, mającą na celu poprawę warunków pracy poprzez określenie celów szczegółowych. Zalicza się do nich poprawa dostępu pracowników do informacji o warunkach pracy i ich ulepszenie ze szczególnym uwzględnieniem umów niestandardowych. Ponadto lepsze egzekwowanie przepisów dotyczących warunków pracy oraz zwiększenie przejrzystości na rynku pracy przy minimalizowaniu nakładania nadmiernych obciążeń na przedsiębiorstwa różnej wielkości.
Dyrektywa ma zastosowanie do wszystkich pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub stosunku pracy określonym przez prawo, układy zbiorowe lub praktykę obowiązującą w każdym państwie członkowskim. Nie obejmuje natomiast osób samozatrudnionych. Państwa członkowskie mają możliwość wyłączenia spod jej zakresu pracowników zatrudnionych na czas krótszy niż średnio 3 godziny tygodniowo w ciągu 4 tygodni.
Warto zauważyć, że Dyrektywa określa jedynie wymogi minimalne, pozostawiając krajom unijnym swobodę wprowadzania lub utrzymania bardziej korzystnych przepisów dla pracowników.
Najważniejsze aspekty regulowane przez unijne prawo pracy
Nowością przewidzianą przez Dyrektywę było przyznanie pracownikom praw, które państwa członkowskie są zobowiązane zagwarantować w krajowych przepisach.
Czas pracy
Zgodnie z wytycznymi Dyrektywy, unijne prawo pracy nakłada na kraje UE obowiązek ograniczenia tygodniowego czasu pracy do średnio 48 godzin, włączając w to wszystkie nadgodziny. Ponadto obligatoryjne są płatne urlopy w wymiarze min. 4 tygodni w roku oraz okresy odpoczynku. Określono zasady pracy nocnej, zmianowej i elastycznej.
Zatrudnienie na czas określony i w niepełnym wymiarze godzin
Dyrektywa w kwestii zatrudniania na czas określony zakazuje pracodawcom traktowania pracowników tymczasowych w sposób mniej korzystny niż pracowników stałych na porównywalnych stanowiskach. Nakłada również warunki, takie jak maksymalny czas trwania umowy na czas określony i ograniczenie liczby takich umów, choć szczegółowe regulacje zależą od poszczególnych państw członkowskich.
Praca w niepełnym wymiarze godzin również podlega Dyrektywie. Celem jest zapobieżenie nieuzasadnionej dyskryminacji pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin oraz ułatwienie im dalszej pracy w tej formie.
Minimalne wynagrodzenie
We wrześniu 2022 roku zostały przyjęte przez Parlament Europejski pierwsze przepisy dotyczące minimalnych płac. Wprowadzają szereg zobowiązań dla krajów UE mających na celu zapewnienie, że krajowa płaca minimalna będzie gwarantować godziwy standard życia. Nowe przepisy pozwalają państwom członkowskim na wykorzystanie różnych metod, aby określić, czy płaca minimalna jest wystarczająca. Stosowana jest ocena na podstawie krajowego koszyka towarów i usług, porównanie z wartościami referencyjnymi na arenie międzynarodowej czy mierzenie siły nabywczej płac minimalnych.
W ramach nowych przepisów rządy krajowe będą także zobowiązane do podjęcia innych działań, takich jak wspieranie negocjacji zbiorowych w celu ustalenia płac, regularna aktualizacja krajowych płac minimalnych, egzekwowanie inspekcji pracy w celu zapewnienia zgodności i zapobiegania nadużyciom w warunkach pracy oraz zapewnienie pracownikom dostępu do mechanizmów rozstrzygania sporów i prawa do dochodzenia odszkodowań.
Bezpieczeństwo i zdrowie
Dyrektywa określa ogólne zasady dotyczące minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, obejmując praktycznie wszystkie sektory działalności publicznej i prywatnej oraz definiując obowiązki zarówno pracodawców, jak i pracowników.
Ponadto Dyrektywa zawiera szczegółowe przepisy dotyczące narażenia na niebezpieczne substancje, sytuacji grup pracowników takich jak kobiety w ciąży, młodzi pracownicy oraz określonych zadań (np. podnoszenie ciężarów) i miejsc pracy (np. statki rybackie).
Państwa członkowskie mają możliwość ustalenia bardziej rygorystycznych norm przy implementacji dyrektyw UE do swojego prawa krajowego.
W lipcu 2022 roku, w związku ze wzrostem problemów ze zdrowiem psychicznym w UE, Parlament wezwał instytucje i kraje UE do zwiększenia uwagi na wysoki poziom tych problemów i znalezienia sposobów zapobiegania im.
Równouprawnienia kobiet i mężczyzn
Nowa dyrektywa ustala minimalne standardy, takie jak 10 dni roboczych urlopu ojcowskiego, co najmniej 4 miesiące urlopu rodzicielskiego dla każdego rodzica (w tym 2 miesiące nieprzenoszone) oraz 5 dni roboczych urlopu opiekuńczego w roku. Dodatkowo, wzmacnia ona prawo do elastycznych warunków pracy. Minimalny okres urlopu macierzyńskiego wynosi 14 tygodni, w tym 2 tygodnie obowiązkowego urlopu przed porodem i/lub po nim.
Parlament stale naciska na zwiększenie działań mających na celu zmniejszenie różnic w wynagrodzeniach i emeryturach między płciami oraz wprowadzenie przepisów dotyczących zwalczania mobbingu i molestowania
seksualnego.
Mobilność pracowników na terenie UE
Przepisy Unii Europejskiej dotyczące koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych w państwach członkowskich zapewniają, że obywatele UE mogą swobodnie korzystać z prawa do podróżowania, studiowania, pracy lub osiedlenia się w innym kraju UE, jednocześnie otrzymując przysługujące im świadczenia socjalne i zdrowotne.
Pracodawcy mogą także tymczasowo wysyłać swoich pracowników do pracy w innym państwie członkowskim w celu realizacji konkretnych zadań. Obowiązuje zasada równej płacy za jednakową pracę w tym samym miejscu.
Prawo pracy Unii Europejskiej
Prawo pracy UE wpływa zarówno na pracowników, jak i pracodawców, chroniąc prawa zatrudnionych niezależnie od miejsca zatrudnienia. Zapewniają minimalne standardy pracy, które muszą być przestrzegane we wszystkich krajach członkowskich. Przepisy te obejmują różnorodne aspekty, takie jak czas pracy, zatrudnienie na czas określony, płace minimalne, bezpieczeństwo i zdrowie, równouprawnienie płci oraz mobilność pracowników. Wprowadzenie nowych dyrektyw i przepisów ma na celu dostosowanie prawa pracy do zmieniających się realiów rynku pracy i zapewnienie bardziej sprawiedliwych warunków dla osób pracujących na terenie Unii Europejskiej.
